Yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda fiziologik sariqlik: ota-onalar bilishi kerak bo‘lgan narsalar
Fiziologik sariqlik — bu yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda tug‘ilganidan keyingi ilk kunlarda uchraydigan eng keng tarqalgan holatlardan biridir. U 60–70% muddatida tug‘ilgan va 80% gacha muddatidan oldin tug‘ilgan bolalarda kuzatiladi. Ko‘pincha bu tabiiy, vaqtinchalik jarayon bo‘lib, to‘g‘ri kuzatuv ostida sog‘liq uchun xavf tug‘dirmaydi.
Nega sariqlik paydo bo‘ladi?
Tug‘ilgandan so‘ng bola organizmi mustaqil hayotga moslasha boshlaydi. Shu davrda homila davrida kislorod tashishga yordam bergan fetal gemoglobin parchalanadi. Uning parchalanishi natijasida bilirubin — o‘t pigmenti hosil bo‘ladi.
Yangi tug‘ilgan chaqaloqning jigar faoliyati hali yetarli darajada pishmagan bo‘ladi, shuning uchun bilirubinning barchasini tezda qayta ishlashga ulgurmaydi. Natijada bilirubin qonda to‘planadi va teri hamda shilliq qavatlarni sarg‘ish rangga bo‘yaydi. Bu holat fiziologik sariqlik deyiladi.
Qachon paydo bo‘ladi va qancha davom etadi?
Fiziologik sariqlik odatda:
• hayotining 2–3-kunida namoyon bo‘ladi,
• 4–5-kunda eng yuqori darajaga yetadi,
• muddatida tug‘ilgan bolalarda 7–14 kunda asta-sekin yo‘qoladi,
• muddatidan oldin tug‘ilganlarda 3 haftagacha davom etishi mumkin.
Bu vaqtda chaqaloqning umumiy holati yaxshi bo‘ladi: bola faol, yaxshi emadi, vazn oladi, siydik va axlat rangida o‘zgarish bo‘lmaydi.
Fiziologik sariqlikni patologik sariqlikdan qanday ajratish mumkin?
Ota-onalar quyidagi alomatlarga e’tibor qaratishlari kerak:
• hayotining birinchi 24 soatida sariqlik paydo bo‘lishi,
• terining juda yorqin yoki kuchli sarg‘ayishi,
• lohaslik, yomon emish, haddan tashqari uyquchanlik,
• oqarib qolgan (rangsiz) axlat, to‘q rangli siydik,
• muddatida tug‘ilganlarda 14 kundan ko‘proq davom etishi,
• analizlarda bilirubinning juda tez ko‘tarilishi.
Bu belgilar patologik sariqlikka ishora qilishi mumkin va shifokor ko‘rigini talab qiladi.
Fiziologik sariqlikni davolash kerakmi?
Ko‘pchilik hollarda davolash talab qilinmaydi — shifokor kuzatuvi yetarli. Asosiy tavsiyalar:
• Tez-tez emizish — bilirubinning tezroq chiqarilishiga yordam beradi.
• Yetarli suyuqlik va siydik chiqarishni nazorat qilish.
• Yaxshi yorug‘lik tushadigan xonalarda bo‘lish (tabiiy yorug‘lik).
Agar bilirubin me’yordan oshsa, shifokor fototerapiya — ko‘k nur bilan davolashni tavsiya qilishi mumkin. Bu xavfsiz usul bo‘lib, bilirubinning parchalanishini tezlashtiradi.
Sariqlikning oldini olish mumkinmi?
Fiziologik sariqlikni to‘liq oldini olishning iloji yo‘q — bu moslashuv jarayonining tabiiy qismidir. Ammo uni yengilroq o‘tishini ta’minlash mumkin:
• tug‘ilganidan keyin birinchi soatda ko‘krakka qo‘yish,
• talab bo‘yicha emizish,
• emizish oralig‘ida bolani uzoq vaqt och qoldirmaslik.
Qachon shifokorga murojaat qilish kerak?
Quyidagi holatlar kuzatilsa, chaqaloqni darhol mutaxassisga ko‘rsatish lozim:
• sariqlik oyoqlar va kaftlargacha tarqalishi,
• bola juda uyquchan bo‘lib qolishi yoki yomon emishi,
• chiqarilgandan keyin sariqlik kuchayib borishi,
• siydik yoki axlat rangining o‘zgarishi sezilishi
Xulosa
Fiziologik sariqlik — yangi tug‘ilgan chaqaloq hayotining ilk davrida uchraydigan tabiiy holat bo‘lib, ko‘pincha o‘z-o‘zidan yo‘qoladi. Muhimi, ota-onalar bu jarayon haqida yetarli ma’lumotga ega bo‘lishlari, chaqaloqning holatini kuzatib borishlari va xavotirli belgilar paydo bo‘lganda o‘z vaqtida shifokorga murojaat qilishlaridir. To‘g‘ri parvarish va o‘z vaqtida tekshiruvlar asoratlarning oldini olishga hamda bolani sog‘lom rivojlanishini ta’minlashga yordam beradi.
Nega sariqlik paydo bo‘ladi?
Tug‘ilgandan so‘ng bola organizmi mustaqil hayotga moslasha boshlaydi. Shu davrda homila davrida kislorod tashishga yordam bergan fetal gemoglobin parchalanadi. Uning parchalanishi natijasida bilirubin — o‘t pigmenti hosil bo‘ladi.
Yangi tug‘ilgan chaqaloqning jigar faoliyati hali yetarli darajada pishmagan bo‘ladi, shuning uchun bilirubinning barchasini tezda qayta ishlashga ulgurmaydi. Natijada bilirubin qonda to‘planadi va teri hamda shilliq qavatlarni sarg‘ish rangga bo‘yaydi. Bu holat fiziologik sariqlik deyiladi.
Qachon paydo bo‘ladi va qancha davom etadi?
Fiziologik sariqlik odatda:
• hayotining 2–3-kunida namoyon bo‘ladi,
• 4–5-kunda eng yuqori darajaga yetadi,
• muddatida tug‘ilgan bolalarda 7–14 kunda asta-sekin yo‘qoladi,
• muddatidan oldin tug‘ilganlarda 3 haftagacha davom etishi mumkin.
Bu vaqtda chaqaloqning umumiy holati yaxshi bo‘ladi: bola faol, yaxshi emadi, vazn oladi, siydik va axlat rangida o‘zgarish bo‘lmaydi.
Fiziologik sariqlikni patologik sariqlikdan qanday ajratish mumkin?
Ota-onalar quyidagi alomatlarga e’tibor qaratishlari kerak:
• hayotining birinchi 24 soatida sariqlik paydo bo‘lishi,
• terining juda yorqin yoki kuchli sarg‘ayishi,
• lohaslik, yomon emish, haddan tashqari uyquchanlik,
• oqarib qolgan (rangsiz) axlat, to‘q rangli siydik,
• muddatida tug‘ilganlarda 14 kundan ko‘proq davom etishi,
• analizlarda bilirubinning juda tez ko‘tarilishi.
Bu belgilar patologik sariqlikka ishora qilishi mumkin va shifokor ko‘rigini talab qiladi.
Fiziologik sariqlikni davolash kerakmi?
Ko‘pchilik hollarda davolash talab qilinmaydi — shifokor kuzatuvi yetarli. Asosiy tavsiyalar:
• Tez-tez emizish — bilirubinning tezroq chiqarilishiga yordam beradi.
• Yetarli suyuqlik va siydik chiqarishni nazorat qilish.
• Yaxshi yorug‘lik tushadigan xonalarda bo‘lish (tabiiy yorug‘lik).
Agar bilirubin me’yordan oshsa, shifokor fototerapiya — ko‘k nur bilan davolashni tavsiya qilishi mumkin. Bu xavfsiz usul bo‘lib, bilirubinning parchalanishini tezlashtiradi.
Sariqlikning oldini olish mumkinmi?
Fiziologik sariqlikni to‘liq oldini olishning iloji yo‘q — bu moslashuv jarayonining tabiiy qismidir. Ammo uni yengilroq o‘tishini ta’minlash mumkin:
• tug‘ilganidan keyin birinchi soatda ko‘krakka qo‘yish,
• talab bo‘yicha emizish,
• emizish oralig‘ida bolani uzoq vaqt och qoldirmaslik.
Qachon shifokorga murojaat qilish kerak?
Quyidagi holatlar kuzatilsa, chaqaloqni darhol mutaxassisga ko‘rsatish lozim:
• sariqlik oyoqlar va kaftlargacha tarqalishi,
• bola juda uyquchan bo‘lib qolishi yoki yomon emishi,
• chiqarilgandan keyin sariqlik kuchayib borishi,
• siydik yoki axlat rangining o‘zgarishi sezilishi
Xulosa
Fiziologik sariqlik — yangi tug‘ilgan chaqaloq hayotining ilk davrida uchraydigan tabiiy holat bo‘lib, ko‘pincha o‘z-o‘zidan yo‘qoladi. Muhimi, ota-onalar bu jarayon haqida yetarli ma’lumotga ega bo‘lishlari, chaqaloqning holatini kuzatib borishlari va xavotirli belgilar paydo bo‘lganda o‘z vaqtida shifokorga murojaat qilishlaridir. To‘g‘ri parvarish va o‘z vaqtida tekshiruvlar asoratlarning oldini olishga hamda bolani sog‘lom rivojlanishini ta’minlashga yordam beradi.
