Normal (fiziologik) tug‘ruqni og‘riqsizlantirish kerakmi?
(Anesteziologiya–reanimatologiya bo‘limi mudiri, O‘zbekiston Respublikasi SSV huzuridagi Respublika ixtisoslashtirilgan ona va bola salomatligi ilmiy-amaliy tibbiyot markazi, xalqaro mukofot laureati Pioneer of Excellence – 2025, O‘zR SSV Sud-tibbiy ekspertiza murakkab holatlar bo‘yicha tibbiy eksperti, ESAIC a’zosi, tibbiyot fanlari doktori, professor Kim Yen–Din)
Akusherlik anesteziologiyasi sohasining yetuk mutaxassislari J. J. Bonica (1984) va R. Melzack (1984) ma’lumotlariga ko‘ra, birinchi va qayta tug‘ruq qilayotgan ayollarning taxminan 65–68 foizi kuchli yoki juda kuchli og‘riqni boshdan kechiradi. Bundan tashqari, birinchi marta tug‘ruq qilayotgan ayollarning 23 foizi va qayta tug‘ruq qilayotganlarning 11 foizi tug‘ruqdagi og‘riqni “dahshatli” deb baholaydi.
Bugungi kunda tug‘ruq paytida og‘riqni yengillashtirish uchun ayollarga nimalar taklif etilmoqda? Hamkorlikda tug‘ruqlar (partner tug‘ruqlari) juda ommalashdi, chunki e’tiborli turmush o‘rtog‘i yoki yaqin insonlarning ko‘magi beqiyos ahamiyatga ega. Iliq vannalar va bel sohasiga massaj qilish ma’lum nuqtalarda og‘riqni kamaytirishga yordam beradi. Sevimli musiqa ham chalg‘itib, ruhiy zo‘riqishni pasaytiradi. Agar bular yetarli bo‘lmasa, quyidagi tibbiy usullar qo‘llaniladi: psixoprofilaktika, analgetiklar (narkotik va nonarkotik), neyroaksial analgeziyaning turli variantlari (epidural, spinal-epidural, spinal), shuningdek, pudendal analgeziya.
Tug‘ruq — bu tabiiy, fiziologik jarayon bo‘lib, u har doim sezilarli og‘riq bilan kechadi. Tug‘ruq paytidagi kuchli og‘riq tug‘ruq faoliyati anomaliyalariga olib kelishi, ona va homila holatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Shu sababli, zamonaviy akusherlik anesteziologiyasining dolzarb muammolaridan biri — tug‘ruqni adekvat og‘riqsizlantirishdir.
Hozirgi vaqtda epidural analgeziya (EA) tug‘ruqni og‘riqsizlantirishning eng keng tarqalgan va samarali usullaridan biri bo‘lib, uning analgetik samaradorligi 95 foizni tashkil etadi. EA tug‘ruq faoliyatining barqaror kechishini ta’minlaydi, qo‘shimcha analgetiklar kiritilishiga ehtiyojni kamaytiradi hamda homila va yangi tug‘ilgan chaqaloqqa farmakologik yuklamani minimal darajada ushlab turadi, ayniqsa erta moslashuv davrida.
Mazkur afzalliklar EAni og‘ir akusherlik va ekstragenital patologiyalar mavjud bo‘lgan holatlarda ham muvaffaqiyatli qo‘llash imkonini beradi.
Xo‘sh, tug‘ruqni og‘riqsizlantirish kerakmi? Epidural analgeziyaning asosiy ko‘rsatkichi — tug‘ruq faoliyatini tartibga solish bo‘lib, undan keyin esa to‘liq analgeziya natijasida tug‘ruq qilayotgan ayolning qulay holatini ta’minlash turadi.
Epidural analgeziyani qachon o‘tkazish kerak — erta bosqichdami yoki yana biroz sabr qilish lozimmi?
“So‘nggi paytlarda tug‘ruqni og‘riqsizlantirishda qanday yangiliklar bor?” nomli sharhlardan birida (Roulhac D. va boshq., 2021) shunday ta’kidlanadi: “Agar imkoniyat mavjud bo‘lsa, tug‘ruqning erta bosqichlaridayoq bemorlarga epidural analgeziya taklif etilishi kerak; EA individual tarzda tavsiya qilinishi lozim va bachadon bo‘yni yaxshi ochilgan taqdirda ham undan voz kechmaslik zarur”. Ko‘plab tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, erta boshlangan EA tug‘ruq davomiyligini uzaytirmaydi, homilaning noto‘g‘ri joylashuviga olib kelmaydi va operativ tug‘ruqlar sonini oshirmaydi.
Epidural analgeziya homila va yangi tug‘ilgan chaqaloqning erta neonatal moslashuv davridagi holatiga ta’sir qiladimi? Hozirgi vaqtda tug‘ruqni og‘riqsizlantirishda qo‘llanilayotgan mahalliy anestetiklarning hech biri ruxsat etilgan terapevtik dozalar doirasida homila va yangi tug‘ilgan chaqaloqqa toksik ta’sir ko‘rsatmaydi.
Doimo yodda tutish kerakki, tug‘ruqni og‘riqsizlantirish — bu nafaqat yuqori insonparvarlik namoyoni va ehtimoliy asoratlarning oldini olish, balki Sir James Young Simpson (1811–1870) ta’kidlaganidek: “Bu — onaning jismoniy azob-uqubatlarini kamaytirish yoki to‘xtatish uchun barcha oqilona vositalardan foydalanish bizning burchimiz va shu bilan birga, bizning imtiyozimizdir”.
O‘zbekiston Respublikasi SSV huzuridagi Respublika ixtisoslashtirilgan ona va bola salomatligi ilmiy-amaliy tibbiyot markazida anesteziologiya–reanimatologiya bo‘limi respublikadagi tug‘ruq muassasalari orasida eng yirik ilmiy-amaliy bo‘lim hisoblanadi. Bo‘lim eng zamonaviy tibbiy uskunalar va monitoring tizimlari bilan jihozlangan bo‘lib, yuqori malakali mutaxassislar — 1 nafar tibbiyot fanlari doktori, professor, 3 nafar tibbiyot fanlari nomzodi hamda oliy malaka toifasiga ega shifokorlar faoliyat yuritadi.
Akusherlik anesteziologiyasi sohasining yetuk mutaxassislari J. J. Bonica (1984) va R. Melzack (1984) ma’lumotlariga ko‘ra, birinchi va qayta tug‘ruq qilayotgan ayollarning taxminan 65–68 foizi kuchli yoki juda kuchli og‘riqni boshdan kechiradi. Bundan tashqari, birinchi marta tug‘ruq qilayotgan ayollarning 23 foizi va qayta tug‘ruq qilayotganlarning 11 foizi tug‘ruqdagi og‘riqni “dahshatli” deb baholaydi.
Bugungi kunda tug‘ruq paytida og‘riqni yengillashtirish uchun ayollarga nimalar taklif etilmoqda? Hamkorlikda tug‘ruqlar (partner tug‘ruqlari) juda ommalashdi, chunki e’tiborli turmush o‘rtog‘i yoki yaqin insonlarning ko‘magi beqiyos ahamiyatga ega. Iliq vannalar va bel sohasiga massaj qilish ma’lum nuqtalarda og‘riqni kamaytirishga yordam beradi. Sevimli musiqa ham chalg‘itib, ruhiy zo‘riqishni pasaytiradi. Agar bular yetarli bo‘lmasa, quyidagi tibbiy usullar qo‘llaniladi: psixoprofilaktika, analgetiklar (narkotik va nonarkotik), neyroaksial analgeziyaning turli variantlari (epidural, spinal-epidural, spinal), shuningdek, pudendal analgeziya.
Tug‘ruq — bu tabiiy, fiziologik jarayon bo‘lib, u har doim sezilarli og‘riq bilan kechadi. Tug‘ruq paytidagi kuchli og‘riq tug‘ruq faoliyati anomaliyalariga olib kelishi, ona va homila holatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Shu sababli, zamonaviy akusherlik anesteziologiyasining dolzarb muammolaridan biri — tug‘ruqni adekvat og‘riqsizlantirishdir.
Hozirgi vaqtda epidural analgeziya (EA) tug‘ruqni og‘riqsizlantirishning eng keng tarqalgan va samarali usullaridan biri bo‘lib, uning analgetik samaradorligi 95 foizni tashkil etadi. EA tug‘ruq faoliyatining barqaror kechishini ta’minlaydi, qo‘shimcha analgetiklar kiritilishiga ehtiyojni kamaytiradi hamda homila va yangi tug‘ilgan chaqaloqqa farmakologik yuklamani minimal darajada ushlab turadi, ayniqsa erta moslashuv davrida.
Mazkur afzalliklar EAni og‘ir akusherlik va ekstragenital patologiyalar mavjud bo‘lgan holatlarda ham muvaffaqiyatli qo‘llash imkonini beradi.
Xo‘sh, tug‘ruqni og‘riqsizlantirish kerakmi? Epidural analgeziyaning asosiy ko‘rsatkichi — tug‘ruq faoliyatini tartibga solish bo‘lib, undan keyin esa to‘liq analgeziya natijasida tug‘ruq qilayotgan ayolning qulay holatini ta’minlash turadi.
Epidural analgeziyani qachon o‘tkazish kerak — erta bosqichdami yoki yana biroz sabr qilish lozimmi?
“So‘nggi paytlarda tug‘ruqni og‘riqsizlantirishda qanday yangiliklar bor?” nomli sharhlardan birida (Roulhac D. va boshq., 2021) shunday ta’kidlanadi: “Agar imkoniyat mavjud bo‘lsa, tug‘ruqning erta bosqichlaridayoq bemorlarga epidural analgeziya taklif etilishi kerak; EA individual tarzda tavsiya qilinishi lozim va bachadon bo‘yni yaxshi ochilgan taqdirda ham undan voz kechmaslik zarur”. Ko‘plab tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, erta boshlangan EA tug‘ruq davomiyligini uzaytirmaydi, homilaning noto‘g‘ri joylashuviga olib kelmaydi va operativ tug‘ruqlar sonini oshirmaydi.
Epidural analgeziya homila va yangi tug‘ilgan chaqaloqning erta neonatal moslashuv davridagi holatiga ta’sir qiladimi? Hozirgi vaqtda tug‘ruqni og‘riqsizlantirishda qo‘llanilayotgan mahalliy anestetiklarning hech biri ruxsat etilgan terapevtik dozalar doirasida homila va yangi tug‘ilgan chaqaloqqa toksik ta’sir ko‘rsatmaydi.
Doimo yodda tutish kerakki, tug‘ruqni og‘riqsizlantirish — bu nafaqat yuqori insonparvarlik namoyoni va ehtimoliy asoratlarning oldini olish, balki Sir James Young Simpson (1811–1870) ta’kidlaganidek: “Bu — onaning jismoniy azob-uqubatlarini kamaytirish yoki to‘xtatish uchun barcha oqilona vositalardan foydalanish bizning burchimiz va shu bilan birga, bizning imtiyozimizdir”.
O‘zbekiston Respublikasi SSV huzuridagi Respublika ixtisoslashtirilgan ona va bola salomatligi ilmiy-amaliy tibbiyot markazida anesteziologiya–reanimatologiya bo‘limi respublikadagi tug‘ruq muassasalari orasida eng yirik ilmiy-amaliy bo‘lim hisoblanadi. Bo‘lim eng zamonaviy tibbiy uskunalar va monitoring tizimlari bilan jihozlangan bo‘lib, yuqori malakali mutaxassislar — 1 nafar tibbiyot fanlari doktori, professor, 3 nafar tibbiyot fanlari nomzodi hamda oliy malaka toifasiga ega shifokorlar faoliyat yuritadi.
